De Tweede Gouden Eeuw van Amsterdam

​

Amsterdam heeft in haar geschiedenis meerdere Gouden Eeuwen gekend. Bij iedereen bekend is de eerste Gouden Eeuw. Deze omvatte ruwweg de 17e eeuw, toen de stad uitgroeide tot een belangrijk handelscentrum en een cultureel bolwerk. De minder bekende tweede Gouden Eeuw vond plaats van 1860 tot 1930, toen Amsterdam opnieuw een periode van grote welvaart en culturele bloei doormaakte. Er wordt ook al gesproken over de derde Gouden Eeuw, namelijk onze huidige tijd. Amsterdam draait als een trein: economisch, toerisme, cultuur, sport. Zo goed, dat het ook tot uitdagingen leidt als de druk op de binnenstad, de huizenmarkt, infrastructuur en misschien ook wel de sfeer in de stad.  

Tussen deze eerste en de tweede Gouden Eeuw kende een Amsterdam een hele donkere periode. Na het rampjaar 1672 waren de gouden tijden wel zo'n beetje voorbij. De 18e eeuw kende een gestage teruggang van de economie, met name doordat het nog steeds volop beschikbare kapitaal niet in de economie van de stad werd geïnvesteerd, maar in de snelgroeiende economieën van Engeland, Frankrijk en later de Verenigde Staten. Langzaam maar zeker daalde het leefklimaat in de stad, zeker in de armere delen, zoals de Jordaan en de Jodenbuurt.  

De Franse tijd maakte dat het toch al verzwakte Amsterdam door haar hoeven ging. Zware belastingen, dienstplicht in het Franse leger en het Continentaal Stelsel van Napoleon hakte erin. De haven en de handel kwamen nagenoeg tot stilstand, wat nog versterkt werd door de verzanding van de Zuiderzee, waar onvoldoende in geïnvesteerd werd.  

De armoede en ellende nam onvoorstelbare vormen aan in de vorm van verkrotting, hoge kindersterfte en cholera-epidemieën. Tienduizenden mensen woonden in kelderwoning, vuilnis en menselijke uitwerpselen lagen op straat en in de gracht. Van het bestuur van de stad viel weinig t verwachten. De liberale elite in dat bestuur vond het niet de taak van de stad om in te grijpen.  

Rond 1850 was Amsterdam op sterven na dood....  

Maar toen stond er een man op, Samuel Sarphati, voor mij de grootste Amsterdammer aller tijden. Maar helaas, zo goed als vergeten in onze huidige tijd. En dat is iets waar ik graag wat aan wil doen.  

​

Hoe het allemaal begon

Voor mijn werk als innovatiemanager moest ik voor een presentatie eens in een hotel aan de Sarphatistraat zijn. Op de fietstocht erheen bedacht ik dat ik eigenlijk niet wist wie die Sarphati was. Hij moest wel belangrijk zijn geweest, want anders was er niet een straat, een kade, een park en een huis naar hem vernoemd. Even kijken op Wikipedia dan maar. Vanaf dat moment ben ik gefascineerd geraakt door Samuel Sarphati, zijn enorme verdienste voor de stad, zijn visie en zijn doorzettingsvermogen.       
Sarphati was in zijn tijd een fenomeen. Hij werd slechts 53, maar was verantwoordelijk voor belangrijke doorbraken in de gezondheidszorg, voedselvoorziening, hotelbranche, volkshuisvesting en de bankenwereld. Bovenal zette hij innovatie (hij noemde het “nijverheid”) en sociaal ondernemen bovenaan zijn kalender. In zijn tijd werd Sarphati zeer gewaardeerd, door Amsterdammers uit alle lagen van de bevolking. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat er voor zijn begrafenis zo’n 20.000 mensen op de been kwamen.       
Sarphati was degene die de aanzet gaf tot een volledig nieuwe dynamiek in het lethargische, armoedige Amsterdam van het midden van de 19e eeuw. Zijn energie werkte aanstekelijk en inspireerde anderen als Piet van Eeghen, Gerard Heineken, Bram Wertheim en later Floor Wibaut en Berlage om te bouwen aan een economisch sterke, maar ook een sociale en bruisende stad. 
En nu, in de 21e eeuw, is hij bijna vergeten! Dat is zó onterecht, want ik durf te stellen dat zonder Sarphati, Amsterdam nationaal én internationaal nu minder relevant zou zijn. Ook onze tijd kent haar problemen en uitdagingen. Het zijn tijden waarin mensen als Sarphati nodig zijn. Daarom vertel ik graag zijn verhaal. Omdat we kunnen leren van de geschiedenis. Omdat Sarphati met zijn visie, zijn sociale hart, zijn innovatieve blik, een inspirator voor ons allemaal is!             
Met eenieder die net als ik nieuwsgierig is geworden naar deze grote Amsterdammer, loop ik door Amsterdam, op zoek naar de sporen van Sarphati en zijn tijdgenoten, geef ik lezingen en vertel ik hier -op deze website- de bijzondere verhalen over de Tweede Gouden Eeuw van Amsterdam.  

 

Ik kom graag langs om te vertellen over een tijd van visionairs, ondernemers met lef en hart voor mensen en de stad. Inspirerend voor een brainstormsessie bij je bedrijf, leuk als intermezzo bij een themadag over bijvoorbeeld ondernemen of besturen, leuk bij een familie-met-Amsterdamse-roots-dag.